Dikey analiz: nedir ve nasıl hesaplanır

Mali analiz, bir şirketin finansmanını değerlendirme sürecidir. Yatırımcılara ve traderlara bilinçli kararlar almalarında yardımcı olur. Başlıca yöntemlerinden biri, finansal verileri trendleri belirlemek ve içgörüler elde etmek için parçalayan dikey analizdir. Bu süreç, stratejik planlamada önemli bir rol oynar.

Dikey analiz nedir?

Dikey analiz, diğer adıyla yapısal analiz, finansal tabloları her bir kalemi temel bir rakamın yüzdesi olarak ifade ederek analiz etme yöntemidir.

Örneğin, gelir tablosunda her bir kalem, gelirin yüzdesi olarak gösterilir. Bu, hangi maliyet veya gelir kaleminin genel finansal performans üzerinde en büyük etkiye sahip olduğunu belirlememizi sağlar.

Dikey analiz formülü

Dikey analiz yapmak için belirli bir kalemin değerini ana referans figürünün toplam değerine—bilanço için toplam varlıklar veya gelir tablosu için toplam satışlar—bölün ve yüzde olarak ifade etmek için 100 ile çarpın.

Yapısal analiz yüzdesini hesaplama formülü:

Dikey analiz formülü

$$\mathrm{Dikey\; analiz\; formülü}\left(\mathrm{Gelir\; Tablosu}\right)=\frac{\text{Gelir Tablosu Kalemi}}{\text{Toplam Satışlar}}\times \mathrm{100\%}$$

$$\mathrm{Dikey\; analiz\; formülü}\left(\mathrm{Bilanço}\right)=\frac{\text{Bilanço Kalemi}}{\text{Toplam Varlıklar (Borçlar)}}\times \mathrm{100\%}$$

Verileri yüzdelere dönüştürdüğümüzde, şirketin toplam finansal varlık ve borçlarının oranlarını daha net görebiliriz.

Dikey analiz örneği

31 Aralık 2022 itibarıyla bir şirketin bilanço verilerini ele alalım:

Şirketin toplam varlıkları:

$$\mathrm{Nakit}+\mathrm{Alacak\; hesapları}+\mathrm{Duran\; varlıklar}$$

$$\mathrm{\$100,000}+\mathrm{\$40,000}+\mathrm{\$50,000}$$

$$=\mathrm{\$190,000}$$

Dikey analiz formülünü kullanarak,

$$\mathrm{Nakit}:\frac{\$\mathrm{100,000}}{\$\mathrm{190,000}}\times 100=52.63\%$$

$$\mathrm{Alacak\; hesapları}:\frac{\$\mathrm{40,000}}{\$\mathrm{190,000}}\times 100=21.05\%$$

$$\mathrm{Ödenecek\; senetler}:\frac{\$\mathrm{10,000}}{\$\mathrm{190,000}}\times 100=5.26\%$$

Yukarıdaki işlem, şirketin bilanço verilerindeki diğer kalemler için de aynı şekilde uygulanabilir.

Yukarıdaki tabloda, her bir kalem temel alınan kaleme göre hesaplanmaktadır. Örneğin, Kalem 3 şu şekilde hesaplanmıştır:

$$\mathrm{Kalem\; 3}:\frac{\mathrm{19,800}}{\mathrm{90,000}}=22\%$$

Dikey analiz neden önemlidir?

Dikey analiz, farklı şirketler ve sektörler arasında finansal tabloların karşılaştırılmasını kolaylaştırır. Zaman içindeki değişiklikleri izlemeye yardımcı olur, bir işletmenin ekonomik sağlığını daha net bir şekilde ortaya koyar.

Örneğin, gider kalemlerinin bir şirketin kazançlarını nasıl etkilediğine bakarak, bu şirketin maliyetleri rakiplerine göre ne kadar verimli bir şekilde yönettiğini ölçebiliriz. Şirket X'in 1.000.000 $ gelir elde ettiğini ve satış maliyetinin 600.000 $ olduğunu hayal edin. Dikey analiz, satış maliyetinin gelirin %60'ı olduğunu gösterecektir.

$$\mathrm{Yatay\; analiz}:\frac{\mathrm{600,000}}{\mathrm{1,000,000}}\times 100=60\%$$

Yukarıdaki analiz, gelirin her bir doları için işletmenin ürün veya hizmetlere 60 sent harcadığını göstermektedir. Bu verileri sektördeki diğer şirketlerle karşılaştırdığımızı ve sonuçların X şirketinin daha yüksek bir yapısal değere sahip olduğunu gösterdiğini varsayalım; bu durumda X şirketinin rekabetçi olduğunu çıkarabiliriz.

Yatay ve Dikey Analiz Arasındaki Fark

Yatay analiz, trend analizi olarak da bilinir ve bir şirketin performansındaki trendleri ve değişiklikleri belirlemek için birden fazla dönem boyunca finansal verileri karşılaştırır. Bu yöntem, önemli finansal göstergelerin zaman içinde nasıl geliştiğini değerlendirmeye ve gelecekteki trendleri tahmin etmeye yardımcı olur.

Yatay analiz formülü

$$\mathrm{Yatay\; analiz\; formülü}(\mathrm{Mutlak}=\mathrm{Kıyaslanan\; Yıldaki\; Tutar}-\mathrm{Baz\; Yıldaki\; Tutar}$$

$$\mathrm{Yatay\; analiz}(\%)=\frac{\mathrm{Kıyaslanan\; Yıldaki\; Tutar}}{\mathrm{Baz\; Yıldaki\; Tutar}}\times 100$$

Örneğin, Şirket Y'nin 2020 yılı geliri 1.000.000 $, 2021 yılı geliri ise 1.200.000 $ olsun.

$(\mathrm{1,200,000}-\mathrm{1,000,000})\times 100=20\%$

Bu, gelirde %20'lik bir artış olduğunu gösterir. Bu artış, şirketin ürünlerine yönelik talebin artması veya başarılı bir pazarlama stratejisi sonucunda gerçekleşmiş olabilir. Birkaç yıl boyunca bu tür verileri analiz etmek, uzun vadeli trendleri belirlemeye ve işletmenin geleceği hakkında tahminler yapmaya yardımcı olur.

Yatay analizin avantajları:

• Trend belirleme. Yatırımcıların şirketin finansal performansındaki uzun vadeli trendleri belirlemesine yardımcı olur. Stratejik planlama ve yönetim kararları için faydalıdır.
• Dinamik analiz. Şirketin finansal performansının zaman içindeki değişimini değerlendirmeye yardımcı olur. İşletmenin güçlü ve zayıf yönlerini belirleyerek geliştirme alanlarını seçmeye olanak tanır.
• Tahmin. Belirlenen eğilimlere dayanarak yatırımcılar geleceğe yönelik tahminler yapabilir. Bu, bütçe planlaması, yatırım projelerinin değerlendirilmesi ve diğer stratejik kararlar için faydalıdır.

Şimdi yatay analiz ile dikey analiz arasındaki farkları inceleyelim:

• Analiz yaklaşımı. Dikey analiz, tek bir raporlama döneminin yapısına odaklanırken, yatay analiz birden fazla dönem boyunca verileri karşılaştırır. Bu, her yöntemi benzersiz kılar ve farklı durumlarda kullanışlı hale getirir.
• Analizin amacı. Dikey analiz yatırımcıların maliyet ve gelir yapısını anlamalarına yardımcı olurken, yatay analiz eğilimleri ve değişiklikleri belirlemeye yardımcı olur. Her iki yöntem birbirini tamamlar ve bir şirketin finansal sağlığı hakkında daha kapsamlı bir tablo sunar.
• Uygulama. Dikey analiz, farklı büyüklükteki şirketleri karşılaştırmak için yararlıyken, yatay analiz tek bir şirketin finansal dinamiklerini değerlendirmek için daha uygundur. Bu, her iki yöntemi de farklı analiz türleri ve karar alma süreçleri için faydalı hale getirir.

Dikey analizin avantajları ve dezavantajları

Diğer tüm yöntemler gibi, dikey analiz de avantajlara ve dezavantajlara sahiptir. Bunları detaylı bir şekilde inceleyelim.

Avantajlar:

• Farklı şirketlerin finansal tablolarını karşılaştırmayı, büyüklüklerinden bağımsız olarak kolaylaştırır. Bu, aynı sektördeki diğer işletmelerin performansını değerlendirmek isteyen yatırımcılar ve analistler için özellikle faydalıdır.
• Hangi maliyet kalemlerinin toplam maliyet yapısının en büyük payını oluşturduğunu anlamaya yardımcı olur. Bu bilgiler, maliyetlerin azaltılabileceği veya verimliliğin artırılabileceği alanları belirlemek için önemlidir.
• Şirketin maliyet ve gelir yapısındaki zamanla meydana gelen değişiklikleri gösterir. Bu veriler, trendleri belirlemeye ve şirketin finansal sağlığının nasıl değiştiğini tespit etmeye olanak tanır.

Dezavantajlar:

• Dikey analiz, maliyetlerin ve gelirlerin her zaman aynı kaldığını varsayar. Ancak, bu her zaman böyle değildir. Bu nedenle, bu analiz, değişen fonlara sahip şirketler için her zaman güvenilir değildir.
• Dikey analiz bilgileri basitleştirirken, giderler ve gelirler arasındaki ilişkinin nedenlerini dikkate almaz. Örneğin, sadece üretim maliyetine bakarsanız, ürün gelişimine ne kadar çaba harcandığını göremezsiniz.

Dikey analiz nasıl yapılır?

Dikey bilanço analizi, şirketinizin finansal sağlığı hakkında daha fazla bilgi edinmenin bir yoludur. Her bilanço kalemini toplam varlıklara bölerek ve yüzdeyi bularak hesaplanır. Bu, her kalemin toplam varlıkların ne kadarını kapladığını size söyleyecektir.

Yapısal bir analiz yapmak için, şunları yapmanız gerekmektedir:

1. Her kalem için bilanço verilerini toplayın.
2. Toplam varlık miktarını belirleyin.
3. Her bilanço kalemini toplam varlıklara bölün ve 100 ile çarpın.
4. Sonuçları analiz edin ve kalıpları bulun.
5. Sonuçları, sektörünüzdeki diğer şirketlerin sonuçlarıyla karşılaştırın.
6. Karar vermek için bilgileri kullanın.

Son düşünceler

• Dikey analiz, finansal bilgi elde etmek için yapılabilen hızlı ve basit bir hesaplamadır.
• Bu, şirketin performansını aynı sektördeki diğer işletmelerle karşılaştırmanızı ve bir yatırım stratejisi belirlemenizi sağlar.
• Bunu gerçekleştirmek için her bilanço kalemini toplam varlıklarla bölüp sayıyı 100 ile çarpın.
• Yapısal ve yatay analizler farklı şeyleri karşılaştırır ve birlikte yapıldığında daha etkilidir.